Verslag van het ISIAQ.nl symposium ‘Een gezonde woningrenovatie gaat niet alleen om energie’ (22 april 2021) door Ineke Thierauf (5 mei 2021)

Het jaarlijkse ISIAQ.nl symposium is noodgedwongen een webinar geworden. Alle aspecten van deze “binnenmilieu cirkel” kwamen bij het symposium aan de orde. Na een welkom en toelichting van het programma door ISIAQ.nl voorzitster Lada Hensen Centnerova (ISIAQ.nl en TU/e), volgden 6 presentaties van ongeveer 20 minuten (incl. korte discussie). Een korte beschrijving van de in mijn ogen meest saillante punten van de 6 sprekers doet alle interessante inzichten tekort. Om een indruk te geven hieronder toch maar een poging. Bij de sprekers is aangegeven op welke tijdsplek ze verschijnen in de youtube video van het symposium. De video is aan het einde te bekijken.

Wouter van Marken Lichtenbelt (Maastricht University) – Thermisch comfort (4 min. – 27 min.).
Wouter deed de oproep om gezondere eisen te stellen aan de woningen en om vooral te stoppen met airco’s in normale huizen. Want de mens is een tropisch dier. De epidemie van “metabool syndroom” wordt mede veroorzaakt door het gebrek aan activiteit van het lichaam op vele gebieden. Behalve gewoon te weinig bewegen wordt ons lichaam ook te weinig getraind in aanpassen aan koude en warmte. We zouden ons lichaam meer moeten blootstellen aan warmte en kou. Gewoon alleen al voor als de elektriciteit uitvalt en onze huizen tijdelijk kouder of warmer worden dan dat we comfortabel vinden. De klimaatverandering gaat namelijk voor zowel warmte extremen als koude extremen zorgen. Zo zijn de recente inzichten. Bovendien zorgen al die airco’s weer voor extra warmte in de steden en dus weer meer airco’s etc. Een gelijkmatig klimaat binnen met overal, zelfs in de slaapkamers, 21 ^oC is ongezond. Het menselijk lichaam acclimatiseert in 6-7 dagen. Een dynamisch temperatuurverloop van 17 – 25 ^oC blijft binnen onze comfortzone en maakt het lichaam actiever.

Jelle Laverge (Universiteit Gent) – Luchtkwaliteit (29 min. – 50 min. )
Jelle pleit voor toepassen van labels voor producten en materialen in woningen. Alleen CO₂ is niet voldoende als marker voor goede luchtkwaliteit. Bij energiezuinige huizen is extra aandacht voor ventilatie nodig. Binnen zijn veel mogelijke bronnen van lucht verontreiniging. Bronnen zijn de activiteiten van de bewoners. Maar ook de materialen, die bij de bouw en inrichting van het huis zijn toegepast. In Finland wordt het M1 label gebruikt voor materialen (http://www.ecolabelindex.com/ecolabel/m1-emission-classification-of-building-materials). Uit onderzoek blijkt dat daardoor emissies van materialen (vooral van vluchtige organische componenten) sterk zijn gedaald. Sensoren in woningen installeren voor andere componenten dan CO₂ is nog niet haalbaar. Voorlopig moeten we het doen met CO₂sensoren om te volgen of er voldoende geventileerd wordt. Voor goede ventilatie in het hele huis is ook het ontwerp belangrijk. Een warmtewisselaar kan bijvoorbeeld zorgen voor ongewenste “omkering” van de luchtstroom door het huis.

Erik Roelofsen (Nederlandse Stichting Geluidshinder) – Geluid (50 min. – 1 uur 7 min.)
Erik benadrukt dat de eisen van het Bouwbesluit onvoldoende zijn om geluidhinder tussen woningen te voorkomen. Geluidhinder van buren of de omgeving is een belangrijk gezondheidsaspect. Uit onderzoek blijkt dat een aanzienlijk percentage mensen geluidhinder heeft van de buren. Vooral contactgeluid kan rechtstreeks door de muren en vloeren gaan. Volgens het bouwbesluit mag je 50 dB geluid horen van de buren. Dat betekent dat je in de praktijk luide gesprekken bijna kan volgen. Als bij de thermische isolatie van woningen andere keuzes worden gemaakt, kan tegelijk akoestische isolatie worden meegenomen waar dat nodig is. Bijvoorbeeld is er dubbel glas dat zowel thermisch als akoestisch isoleert. Minerale wol doet ook beide, terwijl piepschuim alleen thermisch isoleert. Ook zijn aanvullende eisen nodig voor vloeren. De huidige eis voor loopgeluid van 54 dB, betekent: je mag het lopen horen, dus levert het nog steeds overlast voor de onderburen. Warmtepompen zijn een relatief nieuwe bron van buitengeluid. De richtlijnen zijn bij te openen raam 40 dB (betekent in de praktijk duidelijk hoorbaar), als het geluid zg. tonaal is 35 dB (dan geldt reken/meetmethode voor industrielawaai).

Merijn Bink (Dutch Daylight) – Licht (1 uur 11 min. – 1 uur 34 min.
Merijn zou graag willen dat bij ontwerp en bouw van woningen veel meer aandacht wordt besteed aan het gebruik van daglicht en ook hoe gemakkelijk bewoners naar buiten kunnen. Daglicht is belangrijk voor mensen. We zitten 90% van onze tijd binnen. Met de komst van kunstlicht werd daglicht in de ontwerpen minder belangrijk. Kunstlicht heeft niet het juiste volledige lichtspectrum dat een mens nodig heeft. Daglicht heeft een natuurlijke kleurverandering over de dag heen, wat belangrijk is voor het slaap/waak ritme. Voor ouderen speelt dit steeds meer door vertroebeling van het oog. Onze ogen kunnen 100.000 lux aan. Terwijl voor kantoren min. 500 lux in de normen staat. Voorbeelden van gebruik van daglicht: een raam boven het trapgat brengt daglicht naar de beneden-verdiepingen; openingen voor ramen overlaten in dak met zonnepanelen.

Rolien Wisse (BAM) – Renovatiepraktijk (1 uur 35 min. – 1 uur. 52 min.)
Rolien laat in een boeiende praktijk video zien met welke maatregelen gewone rijtjeshuizen energieneutraal worden gemaakt. Ook vertellen bewoners in deze video over hun ervaringen voor-, tijdens en na de verbouwing (over de voor- en eventuele nadelen). De huizen worden uitgerust met een isolatieschil, geïsoleerd dak, zonnepanelen, een kanalenstelsel en (buiten geplaatst) een energiemodule. De woonlasten blijven in principe gelijk. Zonwering is alleen geplaatst als de bewoners dit al hadden voor de verbouwing. Er zijn metingen uitgevoerd voor én na de verbouwing naar CO₂, fijnstof en RV. Vooral in de slaapkamers is het CO₂ niveau verbeterd. In zijn algemeenheid ziet Rolien een kans voor het meer intuïtief maken van technische systemen en daagt daarin de sector uit, bijv. gedachtegoed uit de omgevingspsychologie kan helpen.

Bouke Boegheim (TU/e; Deloitte) – Mentale gezondheid en binnenmilieu op de thuiswerkplek (1 uur 54 min. – 2 uur 18 min.)
Bouke bespreekt de resultaten van zijn prijswinnende afstudeeronderzoek. Mentale gezondheid in de context van de fysieke (binnenmilieu) condities op de werkplek heeft nog niet veel aandacht gekregen in onderzoek, en nog minder wat betreft de thuiswerkplek. In deze studie is daarom gezocht naar mogelijke relaties tussen de mentale gezondheid en de kwaliteit van het binnenmilieu (IEQ) op de thuiswerkplek. De Covid-19 pandemie bood hierbij een unieke mogelijkheid voor het uitvoeren van metingen bij werknemers thuis. Gegevens zijn verzameld in een (fulltime) werkweek waar deelnemers dagelijks tweemaal een korte ervaringsenquête invulden en aan het einde van de week een uitgebreidere enquête omtrent mentaal welzijn. Daarnaast werd het binnenklimaat gemonitord met behulp van IEQ-sensoren. Datasets zijn geanalyseerd met behulp van bivariate en pad-analyses. De resultaten laten zien dat zowel de subjectieve beleving als de objectieve IEQ-condities op de werkplek thuis gerelateerd zijn aan de mentale gezondheid. Ook de zelf beoordeelde geschiktheid van de werkplek en ervaren afleiding spelen een rol.